Μελωδίες και νότες αλλάζουν ζωές

Γιατί όταν οι λέξεις δεν αρκούν, έρχονται οι μελωδίες… Μια συνέντευξη για τη μουσικοθεραπεία στην Ηλέκτρα Ζαργάνη

«Υπάρ­χει ασθε­νής που δεν με γνω­ρί­ζει όταν του μιλάω, αλλά όταν αρχί­ζω να τρα­γου­δάω μου λέει… α εσύ είσαι», υπο­στη­ρί­ζει η Χρι­στί­να Καλ­λιώ­δη που μας εξη­γεί με λεπτο­μέ­ρειες τι ακρι­βώς περι­λαμ­βά­νει η μου­σι­κο­θε­ρα­πεία και σε ποιες περι­πτώ­σεις είναι ιδιαί­τε­ρα ωφέλιμη.

Η μου­σι­κή μπο­ρεί να γίνει μέσο έκφρα­σης για ανθρώ­πους που δεν έχουν δια­φο­ρε­τι­κό τρό­πο να εξω­τε­ρι­κεύ­σουν σκέ­ψεις και συναι­σθή­μα­τα. Ιστο­ρί­ες που καθη­λώ­νουν με τη δύνα­μη και την ειλι­κρί­νεια τους από ανθρώ­πι­νες σχέ­σεις που δημιουρ­γού­νται μέσα από τη μου­σι­κή ακό­μα και στους πιο ασφυ­κτι­κούς και απρό­σω­πους χώρους. Η μου­σι­κο­θε­ρα­πεύ­τρια Χρι­στί­να Καλ­λιώ­δη είναι  ιδρύ­τρια του Κέντρου Μου­σι­κής Ψυχο­θε­ρα­πεί­ας «ηχώ» και Πρό­ε­δρος του Ελλη­νι­κού Συλ­λό­γου Πτυ­χιού­χων Επαγ­γελ­μα­τιών Μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τών. Η μου­σι­κο­θε­ρα­πεία στην Ελλά­δα είναι ένα σχε­τι­κά νέο πεδίο, που κάνει όμως τα πρώ­τα του βήμα­τα με απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα. «Ανα­κά­λυ­ψα τη μου­σι­κο­θε­ρα­πεία σε ηλι­κία 16 χρό­νων. Ημουν ένα παι­δί που μάθαι­νε μου­σι­κή. Δεν με γοή­τευε το ενδε­χό­με­νο να γίνω επαγ­γελ­μα­τί­ας μου­σι­κός ή δασκά­λα. Κάποια στιγ­μή έτυ­χε να γνω­ρί­σω ένα παι­δά­κι με κόφω­ση. Μου έκα­νε εντύ­πω­ση ο τρό­πος με τον οποίο μπο­ρού­σε να αντι­λαμ­βά­νε­ται τη μου­σι­κή και τον ρυθ­μό. Τότε απο­φά­σι­σα ότι ήθε­λα να το ψάξω περισ­σό­τε­ρο. Ακο­λού­θη­σα και τις αντί­στοι­χες σπου­δές. Σπού­δα­σα στο Ιόνιο πανε­πι­στή­μιο στο τμή­μα Μου­σι­κών Σπου­δών και συνέ­χι­σα για μετα­πτυ­χια­κό στη μου­σι­κο­θε­ρα­πεία στην Αγγλία. Το 2015 έκα­να και μία εξει­δί­κευ­ση στη μου­σι­κο­θε­ρα­πεία σε Μονά­δες Εντα­τι­κής Νοση­λεί­ας Νεο­γνών στην Αμερική».

Τι ακρι­βώς όμως κάνει ο μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τής; «Χρη­σι­μο­ποιεί τη μου­σι­κή στο πλαί­σιο μιας θερα­πευ­τι­κής σχέ­σης για να βοη­θή­σει έναν άνθρω­πο να βελ­τιώ­σει την ποιό­τη­τα ζωής του ή να αντι­με­τω­πί­σει προ­βλή­μα­τα ψυχι­κής και σωμα­τι­κής υγεί­ας.  Στην πρά­ξη περι­λαμ­βά­νει ένα εύρος μου­σι­κών δρα­στη­ριο­τή­των. Μπο­ρεί να αυτο­σχε­διά­σου­με, να ακού­σου­με μου­σι­κή,  να τρα­γου­δή­σου­με, να γρά­ψου­με τρα­γού­δια…». Το ακό­μα πιο εντυ­πω­σια­κό είναι ότι αφο­ρά όλες τις ηλι­κί­ες. «Μου­σι­κο­θε­ρα­πεία μπο­ρεί να κάνει κάποιος πριν καν γεν­νη­θεί (πχ. Μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τι­κή παρέμ­βα­ση κατά τη διάρ­κεια της εγκυ­μο­σύ­νης), αλλά και τις τελευ­ταί­ες στιγ­μές της ζωής του (πχ. ανα­κου­φι­στι­κή φρο­ντί­δα σε ασθε­νείς σε τελι­κό στά­διο). Στο «ηχώ» για παρά­δειγ­μα βλέ­πω ανθρώ­πους κάθε ηλι­κί­ας. Κάποιος μπο­ρεί να πάσχει από μία αρρώ­στια που απαι­τεί νοση­λεία, κάποιος άλλος μετά από εγκε­φα­λι­κό επει­σό­διο να χρειά­ζε­ται βοή­θεια για να μιλή­σει ή να περ­πα­τή­σει, ενώ άλλος να έχει ανα­πτυ­ξια­κές δυσκο­λί­ες. Η μου­σι­κο­θε­ρα­πεία όμως εκτός από παρέμ­βα­ση για τέτοιου τύπου προ­βλή­μα­τα είναι και μια απο­τε­λε­σμα­τι­κή ψυχο­θε­ρα­πευ­τι­κή μέθο­δος για ανθρώ­πους που έρχο­νται αντι­μέ­τω­ποι με δυσκο­λί­ες στις δια­προ­σω­πι­κές σχέ­σεις, την κατά­θλι­ψη, το υπερ­βο­λι­κό άγχος, τις εξαρ­τή­σεις κ.α.».

Οι τεχνι­κές είναι πλή­ρως εξα­το­μι­κευ­μέ­νες στις ανά­γκες και τις δεξιό­τη­τες του κάθε ανθρώ­που. Δεν υπάρ­χει μαγι­κή συντα­γή. «Στη μου­σι­κο­θε­ρα­πεία χρη­σι­μο­ποιού­με ένα εύρος οργά­νων από απλά κρου­στά μέχρι πιά­νο, έγχορ­δα, πνευ­στά και τη φωνή. Αν κάποιος έχει προ­βλή­μα­τα με την ανα­πνοή όπως πχ άνθρω­ποι με άσθμα μπο­ρεί να χρη­σι­μο­ποι­ή­σου­με περισ­σό­τε­ρο τη φωνή ή τα πνευ­στά. Όλα όμως εξαρ­τώ­νται από την περί­πτω­ση: τις ανά­γκες, τη μου­σι­κή κουλ­τού­ρα, το μου­σι­κό υπό­βα­θρο και τις προ­τι­μή­σεις του κάθε ατό­μου. Το πιο σημα­ντι­κό είναι ο συν­δυα­σμός της μου­σι­κής με τη σχέ­ση που χτί­ζει ο θερα­πευό­με­νος με τον μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τή. Η μου­σι­κή έχει δύνα­μη αλλά δεν αλλά­ζει τα πράγ­μα­τα από μόνη της. Μπο­ρεί να γίνει μέσο έκφρα­σης και επι­κοι­νω­νί­ας, να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί για να βοη­θή­σει στη χαλά­ρω­ση και την ανά­πτυ­ξη δεξιο­τή­των. Σε ανθρώ­πους που δεν μπο­ρούν να μιλή­σουν ή να κου­νη­θούν μαθαί­νου­με να παρα­τη­ρού­με και το παρα­μι­κρό σήμα που μπο­ρεί να δώσουν και το αντι­με­τω­πί­ζου­με όπως και τον παρα­μι­κρό ήχο που μπο­ρεί να κάνουν ως ανα­πό­σπα­στο μέρος της μετα­ξύ μας αλληλεπίδρασης».

Πολ­λοί θεω­ρούν ότι η μου­σι­κο­θε­ρα­πεία έχει να κάνει μόνο με την ειδι­κή αγω­γή ή τον αυτι­σμό και δεν είναι ενή­με­ροι για τις υπό­λοι­πες εφαρ­μο­γές της. Οι ιστο­ρί­ες όμως αφο­ρούν πολύ περισ­σό­τε­ρους. «Εχω επι­σκε­φτεί ασθε­νείς σε Μονά­δα Εντα­τι­κής Θερα­πεί­ας, σε νοσο­κο­μεία, σε ειδι­κά κέντρα απο­κα­τά­στα­σης. Το πιο έντο­νο συναί­σθη­μα που έχω νοιώ­σει είναι όταν βλέ­πω έναν άνθρω­πο που δεν είχε τρό­πο έκφρα­σης, να ανα­κα­λύ­πτει ότι μπο­ρεί να αντα­πο­κρι­θεί με τον δικό του τρό­πο. Ανθρώ­πους με άνοια που η μου­σι­κή τους ξυπνά­ει και θυμού­νται ακό­μα και στί­χους τρα­γου­διών. Υπάρ­χει ασθε­νής που δεν με γνω­ρί­ζει όταν του μιλάω, αλλά όταν αρχί­ζω να τρα­γου­δάω μου λέει «α εσύ είσαι»; Επι­πλέ­ον, η ατμό­σφαι­ρα αλλά­ζει και εξαν­θρω­πί­ζε­ται όταν αρχί­ζει η μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τι­κή παρέμ­βα­ση. Στη Μονά­δα Εντα­τι­κής Θερα­πεί­ας, οι νοση­λευ­τές μιλού­σαν πολύ σιγά για να ακού­νε. Αυτό ήταν εξαι­ρε­τι­κά έντο­νο συναίσθημα».

Οι μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τές όμως προ­σπα­θούν να κρα­τούν στο παρα­σκή­νιο τις δικές τους συγκι­νή­σεις, τα συναι­σθή­μα­τα και τις προσ­δο­κί­ες ακρι­βώς για να δίνουν χώρο και ελευ­θε­ρία στους θερα­πευό­με­νους. «Θυμά­μαι μια περί­πτω­ση όταν δού­λευα σε έναν ξενώ­να του Παι­δο­ψυ­χια­τρι­κό Νοσο­κο­μείο Αττι­κής με εφή­βους με πολύ βαρύ αυτι­σμό. Ενα πολύ επι­θε­τι­κό παι­δί συμ­με­τεί­χε στην ομά­δα που είχα­με φτιά­ξει, τρα­γου­δού­σε, έπαιρ­νε πρω­το­βου­λί­ες, ανε­χό­ταν τους άλλους. Μια μέρα δεν τον έφε­ραν στη συνε­δρία για­τί ήταν σε άσχη­μη κατά­στα­ση, όταν όμως άκου­σε τη μου­σι­κή, άνοι­ξε μόνος του την πόρ­τα και ήρθε. Στην τελευ­ταία συνά­ντη­ση όταν είπα ότι θα τρα­γου­δή­σου­με το τελευ­ταίο τρα­γού­δι, μου έρι­ξε μία και έφυγε».

Οι ανά­γκες έχουν αυξη­θεί τα τελευ­ταία χρό­νια για­τί η ψυχι­κή υγεία είναι αρκε­τά επι­βα­ρυ­μέ­νη. «Δεν είναι εύκο­λο να κάνει κάποιος μου­σι­κο­θε­ρα­πεία σε δημό­σιους φορείς, ούτε καλύ­πτο­νται τα έξο­δα από την ασφά­λεια του. Υπάρ­χουν όμως εξαι­ρέ­σεις και φωτει­νά παρα­δείγ­μα­τα. Με τον Σύλ­λο­γο Μου­σι­κο­θε­ρα­πευ­τών κάνου­με μία προ­σπά­θεια να ανα­γνω­ρι­στεί  η μου­σι­κο­θε­ρα­πεία ως επάγ­γελ­μα υγεί­ας και να μπει σε όλες τις δομές, όπως στα νοσο­κο­μεία και τα ειδι­κά σχο­λεία και μπο­ρεί­τε να την υπο­στη­ρί­ξε­τε με την υπο­γρα­φή σας εδώ. Τα ερευ­νη­τι­κά δεδο­μέ­να διε­θνώς υπο­στη­ρί­ζουν την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα της παρέμ­βα­σης. Όταν η μου­σι­κή χρη­σι­μο­ποιεί­ται από μη ειδι­κούς όμως μπο­ρεί καμιά φορά να έχει το αντί­θε­το απο­τέ­λε­σμα, μπο­ρεί να γίνει ακό­μη και βασα­νι­στι­κή παρά τις καλές προθέσεις».

Η συνέ­ντευ­ξη δημο­σιεύ­τη­κε εδώ.